Onlara anıt ağaç deniyor. “Yaş, çap ve boy itibariyle kendi türünün alışılmış ölçüleri üzerinde boyutlara sahip olan; ilginç kök, gövde ve dal formu nedeniyle izleyenlerin belleğinde kimi simgeler çağrıştıran; yöre folklöründe, kültür ve tarihinde özel yeri bulunan, geçmiş ile günümüz, günümüz ile gelecek arasında iletişim sağlayabilecek uzunlukta doğal ömre sahip olan ağaçlar anıt ağaçlardır.” Ana kriterler fiziksel boyut, görsel ayrıcalık ve yaşanmışlıklardır. Yani o ağacın bir hikayesinin olması gerekir. Ancak kavak ve söğüt gibi türler yaşam süreleri bakımından anıt ağaç olamazlar, menengiç, sapsız meşe, çitlembik, ceviz, lübnan sediri, pırnal meşe, andız, doğu çınarı, kokulu ardıç, kırmızı okaliptüs ve zeytin uzun hayatlar yaşar, kim bilir ne hikayelere şahit olurlar. Zeytin ağaçları, hala meyve vermelerinden mütevellit dünyanın en yaşlı ağaçlarının en mucizevi olanları olabilir. Peki ya diğerleri? Yaşayan en yaşlı ağaçlara geçmeden önce, ‘pes etmiş’ olanlara göz atalım: 2007 yılında New York’ta bulunan Wattieza adındaki ağaç fosili 385 milyon yıl önce Orta Devoniyen döneminde yaşamış ve bu nedenle de bilinen en eski ağaç olarak kayıtlara geçmiş. Ondan önce en eski ağaç olarak Archaeopteris adındaki kabul ediliyordu. Üst Devoniyen dönemden, Alt Karbonifer dönemine kadar olan zaman aralığında yaşamıştı. Doğu Nevada, ABD’deki Wheeler Tepesi’nde bulunan kütük Prometheus, yani bristlecone çamı, o zaman dünyanın en eski yaşayan ağacı olduğunun farkına varmayan bir araştırma öğrencisi tarafından 1964 yılında kesildi. Ağacın en az 4.626 yaşında olduğu düşünülüyordu. Günümüzde hala yaşamlarını sürdüren en yaşlı ağaçlar ise şöyle…
Buda’nın aydınlanmaya eriştiği ağaç olarak bilinen Jaya Sri Maha Bodhi, bir insan tarafından dikildiği bilinen dünyanın en eski yaşayan ağacı tam 2305 yaşında.
3200 yaşındaki dev bir sekoya olan ‘Başkan’, gövde hacminin ölçüsüne göre dünyanın üçüncü büyük ağacıdır ve dünyadaki beşinci en eski klonal olmayan ağaçtır.
Avrupa’nın en yaşlı ağaçlarından biri olan Oliveira do Mouchão ağacı, Portekiz’deki bir zeytin ağacıdır. Yaşı tam olarak tespit edilmeden önce yol yapımı için yok edilme tehlikesi altındaydı. 3350 yaşındaki dede, Yunanistan’ın Girit adasındaki Vouves Zeytin ağacı ile birlikte dünyanın en yaşlı zeytin ağaçlarından biridir ve binlerce yıllık geçmişine rağmen bugün hala zeytin üretir.
İran’ın kültürel bir anıtı olarak kabul edilen, 4000 yaşında olduğu tahmin edilen Sarv-e Abarqu ya da Zoroastrian Sarv adı verilen bir selvi ağacı, 25 metrelik yüksekliği ve 18 metrelik çapı ile önemli bir turistik merkez.
Zonguldak’ta 2016 yılında keşfedilen ağaç, tam 4112 yaşında çıktı ve dünyanın bilinen en yaşlı Porsuk ağacı. Bronz Çağ’a tarihlenen Porsuk ağacının Anadolu’nun bilinen en yaşlı ağacı olduğu ortaya çıktı.
California, ABD’de kök salmış olan Old Hara, 5.067 yaşında olan en yaşlı klonal olmayan ağaç. Ağacın kesin yeri onu korumak için gizli tutuluyor ve internette hiçbir fotoğrafı bulunmuyor.
İnsan bu ağaçları tanıdıktan sonra, sanki Buda’ya hak veriyor öyle değil mi?
“Bir ağaç ol, gölgesinde insanların dinlendiği.”
